Zarówno miejsce pobytu dziecka jak i władza rodzicielska to jedne z elementów wyroku rozwodowego. Sąd w wyroku powinien rozstrzygnąć w przedmiocie miejsca zamieszkania małoletniego dziecka, powinien także wydać rozstrzygnięcie w zakresie władzy rodzicielskiej. W poniższym artykule przedstawiam możliwe rozstrzygnięcia sądu rozwodowego w tym przedmiocie.
Miejsce pobytu dziecka
Miejsce pobytu dziecka to miejsce zamieszkania tego dziecka wraz z rodzicem/ami sprawującymi nad nim władzę rodzicielską. Sąd orzekając rozwód obligatoryjnie orzeka o tym, przy którym z rodziców dziecko będzie miało miejsce stałego pobytu. Dlatego też w postępowaniu rozwodowym składa się wniosek o ustalenie, że miejscem zamieszkania małoletniego dziecka stron będzie każdorazowe miejsce zamieszkania matki albo ojca. Jest to bardzo istotne zwłaszcza w przypadku, gdy oboje rodzice mają mieć pełną władzę rodzicielską a wniosek w zakresie władzy rodzicielskiej nie obejmuje jej ograniczenia ani pozbawienia.
Generalnie, gdy sąd ogranicza w wyroku rozwodowym władzę rodzicielską lub jej pozbawia któregoś z rodziców, nie ma potrzeby wnoszenia o ustalenie miejsca pobytu – oczywistym jest, że miejscem pobuty dziecka będzie miejsce zamieszkania rodzica, którego władza rodzicielska nie została ograniczona. Niemniej, mimo wniosku o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej często i tak umieszcza się w pozwie wniosek o ustalenie miejsca zamieszkania dziecka każdorazowo w miejscu zamieszkania drugiego rodzica.
Władza rodzicielska
Zgodnie z treścią art. 58 § 1 k.r.o. Sąd w wyroku rozwodowym ma obowiązek rozstrzygnąć także o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.
W przypadku zawarcia przez małżonków porozumienia wychowawczego, sąd może takie pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie uwzględnić, jeżeli uzna, że porozumienie to jest zgodne z dobrem dziecka. Porozumienie wychowawcze małżonkowie mogą sporządzić u adwokata czy mediatora.
Może być kilka rozstrzygnięć sądu w wyroku rozwodowym w przedmiocie władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi. Jeśli dobro dziecka nie jest zagrożone i jego sytuacja nie wymaga podjęcia dalej idących rozstrzygnięć, sąd może:
Powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, jednocześnie określając miejsce stałego pobytu dziecka u jednego z rodziców.
Przyznać władzę rodzicielską jednemu z rodziców, jednocześnie ograniczając władzę rodzicielską drugiego rodzica do określonych obowiązków i uprawnień, jeśli służy to dobru dziecka.
Takie ograniczenie władzy rodzicielskiej nie musi być spowodowane zagrożeniem dla dobra dziecka ani brakiem kompetencji wychowawczych drugiego rodzica. To podejście ma na celu ułatwienie rodzicowi z miejscem stałego pobytu dziecka wykonywania swoich obowiązków wobec dziecka.
Jeżeli władza rodzicielska w wyroku rozwodowym zostałaby powierzona obojgu rodzicom należy mieć na względzie, że mimo rozwodu będą oni musieli wspólnie podejmować decyzje w przedmiocie istotnych spraw dziecka – czyli do wszystkich spraw dotyczących dziecka będzie konieczna zgoda obojga rodziców. Jeśli stosunki po rozwodzie pomiędzy rodzicami będą napięte, wówczas podejmowanie tych decyzji może być utrudnione a czasami wręcz niemożliwe. Szczególnie wrażliwe aspekty dotyczące życia dziecka będące często kwestią sportną to np. zmiana miejsca zamieszkania, wyjazd za granicę (nawet krótkotrwały na wakacje czy ferie), wybór sposobu leczenia, wyrobienie paszportu.
Jeżeli rodzicom nie uda się dojść do porozumienia w powyższych każdorazowo konieczne będzie złożenie przez rodziców (lub jednego z rodziców) wniosku do sądu rejonowego – sądu opiekuńczego o rozstrzygnięcie w przedmiocie istotnych spraw dziecka.
Z powyższych względów sąd w wyroku rozwodowym często ogranicza władzy rodzicielskiej temu rodzicowi, z którym dziecko nie mieszka lub nie będzie mieszkać na stałe. Jeśli wynika to tylko z samego faktu rozwodu i braku porozumienia rodziców to nie ma konieczności wykazywania w postępowaniu, że drugi rodzic nie ma odpowiednich kompetencji wychowawczych czy że dobro dziecka jest zagrożone.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
W pozwie o rozwód, podobnie jak w osobnym postępowaniu o ograniczenie władzy rodzicielskiej, konieczne jest wskazanie istotnych spraw dziecka, co do których sąd ma pozostawić drugiemu rodzicowi władzę rodzicielską (czyli tzw. prawo do współdecydowania), np. „wnoszę o ograniczenie Pozwanemu władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem Stron do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka takich jak wybór szkoły, sposobu leczenia, zmiany miejsca zamieszkania i wyjazdu na stałe za granicę”.
We wszystkich pozostałych obszarach decyzje będzie mógł podejmować samodzielnie rodzic, któremu sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Sąd może także podjąć zarządzenia dalej idące w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej, np. ustanowić nadzór kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej - jeśli uzna, że wymaga tego dobro dziecka.
Pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej
W sytuacjach, gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody lub nadużycia władzy, albo też w sytuacji, gdy dalsze sprawowanie władzy rodzicielskiej przez jednego z rodziców będzie naruszało dobro dziecka, w pozwie rozwodowym można także złożyć wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Sąd może również zawiesić władzę rodzicielską w przypadku przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu, takiej jak choroba czy leczenie za granicą.