Pozostając w tematyce karnej, porozmawiajmy o przeszukaniu.
Instytucja przeszukania została uregulowana w kodeksie postępowania karnego. Możemy rozróżnić, w zależności od okoliczności przestępstwa, dwa rodzaje przeszukania : pomieszczeń lub innych miejsc oraz osoby, jej odzieży oraz przedmiotów podręcznych.
Zgodnie z art. 220 k.p.k. przeszukania może dokonać prokurator albo na polecenie sądu lub prokuratora Policja, a w wypadkach wskazanych w ustawie – także inny organ.
Podstawą przeszukania jest postanowienie o przeszukaniu, w którym należy podać cel tej czynności, ze wskazaniem osoby podejrzanej, która ma być wykryta, zatrzymana lub przymusowo doprowadzona, albo rzeczy, które mają być znalezione lub zatrzymane, jak również imię, nazwisko i adres osoby (nazwę i adres instytucji), u której czynności te mają być przeprowadzone, oraz organ wykonujący czynność, natomiast w uzasadnieniu postanowienia należy przedstawić dowody lub przytoczyć okoliczności dające podstawę do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy znajdują się w miejscu wskazanym w postanowieniu. Należy podkreślić, iż uzasadnienie postanowienia o przeszukaniu nie powinno się ograniczyć do powtórzenia przepisów ustawy stanowiących podstawę zarządzenia przeszukania.
Przystępując do przeszukania, postanowienie sądu lub prokuratora należy okazać osobie, u której przeprowadza się tę czynność. Z przeszukania sporządza się protokół.
W wypadkach niecierpiących zwłoki (czyli wtedy, gdy zachowanie powyższego trybu przeszukania mogłoby skutkować utratą dowodu), jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło zostać wydane, organ dokonujący przeszukania okazuje nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową, a następnie zwraca się niezwłocznie do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. Postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia należy doręczyć osobie, u której dokonano przeszukania, w terminie 7 dni od daty czynności na zgłoszone do protokołu żądanie tej osoby. O prawie zgłoszenia żądania należy ją pouczyć (art. 220 §3 k.p.k.). . (K. Eichstaedt [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, LEX/el. 2023, art. 220.)
Przeszukanie pomieszczeń lub miejsca może zostać dokonane w celu wykrycia lub zatrzymania podejrzanego albo w celu jego przymusowego doprowadzenia, a ponadto w celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnych - w przypadku gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że dana osoba lub przedmioty znajdują się przeszukiwanym miejscu.
Przeszukanie może zostać dokonane tylko w ściśle określonych godzinach. Zgodnie z art. 221 k.p.k., przeszukania pomieszczeń, które są zamieszkałe, można dokonać w porze nocnej tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki. Za porę nocną uważa się czas od godziny 22:00 do godziny 6:00. Natomiast przeszukanie rozpoczęte za dnia można prowadzić nadal, mimo nastania pory nocnej. W porze nocnej można przeszukać lokale dostępne w tym czasie dla nieokreślonej liczby osób albo służące do przechowywania przedmiotów.
Podkreśla się, że pomieszczenia, w których dokonano przeszukania, powinny być doprowadzone do stanu sprzed przeszukania, oznacza to, że funkcjonariusze dokonujący przeszukania powinni je po sobie posprzątać – w praktyce wygląda to różnie, chociaż nie sugerowałabym się tutaj amerykańskimi serialami 😉
Przeszukania osoby, jej rzeczy oraz podręcznych przedmiotów można natomiast dokonać w celu znalezienia dowodu w sprawie lub przedmiotów podlegających zajęciu w postępowaniu karnym. Przepis art. 227 kodeksu postępowania karnego wskazuje na zasady tego przeszukania – powinno ono być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru oraz w granicach niezbędnych dla osiągnięcia celu tych czynności przy zachowaniu należytej staranności, w poszanowaniu prywatności i godności osób, których przeszukanie dotyczy oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości. Przeszukanie powinno zostać dokonane przez osobę tej samej płci, w oddzielnym pomieszczeniu, ewentualnie za parawanem.
Naruszenie zasad może powodować odpowiedzialność służbową, a nawet karną funkcjonariuszy, którzy dokonali przeszukania niezgodnie z tymi regułami lub odpowiedzialność cywilną Skarbu Państwa za działania lub zaniechania tych funkcjonariuszy