Zatrzymanie przez policję lub inne organy do tego uprawnione wiąże się z ogromnym stresem zarówno dla zatrzymanego jak i jego najbliższych. Nie jest to sytuacja codzienna, może wywołać panikę, dlatego dobrze jest znać swoje prawa.
Za osobę zatrzymaną uważa się w świetle prawa podejrzanego o popełnienie przestępstwa, wobec którego zastosowano środek przymusu w postaci pozbawienia wolności. Zatrzymania można dokonać jedynie wówczas, jeśli istnieje uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa, a przy tym zachodzi obawa, że sprawca ukryje się lub zatrze dowody swojego czynu. Zatrzymania może dokonać nie tylko Policja. Takie uprawnienia mają także m.in. CBA, ABW, Straż Graniczna czy Żandarmeria Wojskowa
Pamiętaj, że KAŻDY zatrzymany do czasu wydania przez sąd prawomocnego wyroku skazującego jest uznawany za niewinnego.
Osoba zatrzymana ma określone prawa wynikające wprost z przepisów Kodeksu postępowania karnego – jednym z najważniejszych praw jest możliwość kontaktu z prawnikiem – adwokatem lub radcą prawnym. Kontakt ten nie musi mieć charakteru osobistego, może on odbyć się na przykład za pośrednictwem telefonu. Zatrzymujący, czyli np. policjant powinien niezwłocznie umożliwić zatrzymanemu kontakt ze wskazanym adwokatem, a nie po przeprowadzenie wszystkich czynności
Zatrzymanemu należy umożliwić bezpośredni kontakt z obrońcą, a nie w formie pośrednictwa. Warto pamiętać chociażby dane swojego obrońcy czy dane kancelarii, zatrzymujący powinien na podstawie tych danych sprawdzić w Internecie (rejestrradcow.pl oraz rejestradwokatow.pl numer do obrońcy i niezwłocznie skontaktować zatrzymanego z obrońcą).
Pamiętaj również, że jeśli masz numer obrońcy zapisany w telefonie lub jego wizytówkę w portfelu, zatrzymujący ma obowiązek umożliwić Ci sprawdzenie kontaktu do pełnomocnika – pod jego nadzorem, przy czym pamiętaj, że mimo zatrzymania obowiązuje ochrona korespondencji (nie musisz ujawniać policjantowi swojego hasła, kodu PIN itp.).
Jeśli nie znasz i nie masz przy sobie żadnych danych do obrońcy – nie martw się. Oprócz prawa do kontaktu z adwokatem przysługuje Ci prawo do poinformowania osoby najbliższej o swoim zatrzymaniu. Wówczas możesz poprosić tę osobę o zawiadomienie Twojego obrońcy. Warto pamiętać, że po zatrzymaniu Twoim najbliższym czy nawet znajomym przysługuje prawo do wyznaczenia w Twoim imieniu radcy prawnego lub adwokata, który będzie Cię reprezentował.
Pamiętaj! Do czasu przyjazdu adwokata zatrzymany nie ma obowiązku składania jakichkolwiek wyjaśnień.
Zgodnie z prawem to prokurator ma wykazać przed sądem, że ponosisz odpowiedzialność karną za dany czyn. Nie musisz więc siebie obciążać ani też wykazywać, że jesteś niewinny. W sądzie wszelkie wątpliwości co do Twojej winy muszą zostać rozstrzygnięte na Twoją korzyść.
Jeżeli w toku zatrzymania lub przeprowadzenia jakichkolwiek czynności z Twoim udziałem, coś jest dla Ciebie niejasne, zawsze możesz żądać od policjanta, który Cię przesłuchuje, aby wyjaśnił Ci podstawy zatrzymania oraz tego, o co jesteś podejrzany. Możesz też żądać podania dokładnej podstawy prawnej zatrzymania (jest to niezwykle ważne w kontekście wybrania odpowiedniej linii obrony).
Oprócz wspomnianego wyżej prawa do kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, zatrzymanemu przysługują następujące prawa, które mają na celu zapewnienie zatrzymanemu właściwej ochrony na wstępnym etapie postępowania. Prawa te wynikają wprost z przepisów Kodeksu postępowania karnego (KPK).
· Prawo do powiadomienia innych o zatrzymaniu (art. 245 § 2, art. 261 § 1, 2 i 3 KPK)
W razie zatrzymania przez policję masz prawo powiadomić innych o tym fakcie. Możesz zawiadomić konkretną osobę (na przykład członka rodziny, partnera, przyjaciela), a także swojego pracodawcę, uczelnię, szkołę, dowódcę jednostki, w której pełnisz służbę bądź też osobę, która zarządza Twoim przedsiębiorstwem.
Zawiadomienie tych osób powinno nastąpić, ale wyłącznie na żądanie zatrzymanego, dlatego warto o tym pamiętać. Zatrzymany nie musi wybierać osoby spośród powyżej wskazanych, na jego żądanie każda z tych osób powinna zostać poinformowana.
· Prawo do pomocy tłumacza (art. 72 § 1 KPK)
Jeżeli nie znasz dostatecznie dobrze języka polskiego i nie potrafisz się w nim swobodnie porozumiewać, masz prawo uzyskać pomoc tłumacza, jest ona całkowicie bezpłatna.
· Prawo do bycia wysłuchanym (art. 244 § 2 KPK)
Przede wszystkim masz prawo do bycia wysłuchanym, a właściwie prawo do złożenia wyjaśnień w sprawie, w której zostałeś zatrzymany. Możesz jednak zrezygnować z tego prawa i odmówić składania wyjaśnień (art. 244 § 3 KPK). Z kolei funkcjonariusze policji nie mogą Cię zmuszać ani zachęcać.
Jeśli nie jesteś pewny jak masz się zachować i co mówić, to warto się zastanowić nad skorzystaniem z pomocy adwokata i wstrzymać się ze składaniem wyjaśnień do czasu konsultacji z nim.
· Prawo do okazania protokołu zatrzymania (art. 244 § 3 KPK)
Policjant powinien okazać zatrzymanemu, na jego żądanie, protokół zatrzymania, z którego powinna wynikać podstawa i przyczyny zatrzymania.
· Prawo do zażalenia (art. 246 § 1 KPK)
W przypadku zatrzymania przez policję, masz prawo złożyć zażalenie do właściwego sądu rejonowego w terminie 7 dni od zatrzymania, w którym możesz żądać, aby sąd zbadał zasadność, legalność oraz prawidłowość dokonanego zatrzymania. Zażalenie takie składa się za pośrednictwem organu, który dokonał zatrzymania, czyli np. właściwej jednostki policji. Sąd, po rozpatrzeniu zażalenia wyda postanowienie i jeśli uzna, że zatrzymanie nie było uzasadnione, zostaniesz niezwłocznie zwolniony.
· Prawo do pomocy medycznej (art. 244 § 2 KPK)
Jako osoba zatrzymana masz również prawo do uzyskania pomocy medycznej. Jeśli źle się czujesz bądź masz jakieś obrażenia poinformuj o tym funkcjonariuszy – mają ono obowiązek wezwać odpowiednie służby.
· Prawo do natychmiastowego zwolnienia (art. 248 § 1 i 2 KPK)
Jeśli przyczyny zatrzymania przestały istnieć albo minęło 48 godzin od chwili zatrzymania, masz prawo do natychmiastowego zwolnienia, o ile nie zostanie w tym czasie skierowany do sądu wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W takiej sytuacji w ciągu 24 godzin od przekazania sprawy do Sądu zatrzymanemu powinno zostać doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, jeśli tak się nie stanie – zatrzymany zostanie zwolniony.
Większość praw zatrzymanego została omówiona, warto jednak pamiętać, że jako osoba zatrzymana masz także niestety szereg obowiązków:
- poddanie się oględzinom oraz badaniom, które nie naruszają Twojego ciała, a także o umożliwienie pobrania odcisków palców, wykonania fotografii oraz okazania w celach rozpoznawczych innym osobom (art. 74 § 2 pkt 1 KPK);
- jeżeli jest to możliwe i nie zagraża zdrowiu innych, umożliwienie pobrania krwi, włosów, wymazu ze śluzówki policzków lub innych wydzielin z organizmu (art. 74 § 3 KPK).
Jeśli badania przeprowadza pracownik służby zdrowia, jesteś także zobowiązany do:
- wyrażenia zgody na poddanie się badaniu psychologicznemu i psychiatrycznemu (art. 74 § 2 pkt 2 KPK);
- poddania się badaniom połączonym z wykonaniem zabiegów na ciele (z wyjątkiem operacji chirurgicznych), które są konieczne, a ich wykonanie nie zagraża Twojemu zdrowiu (art. 74 § 2 pkt 2 KPK).
Osoba zatrzymana może nadto zostać poddania przeszukaniu. O tym już niebawem.